|
Polepszacze gleby |
|
 |
|
Dr. Stephan Hubertus Gay, Rodenbek
Nawożenie nawozami organicznymi NP. |
RAPORT RAPS 3/2003 (21.Jg)
Nawożenie nawozami organicznymi NP
Dr. Stephan Hubertus Gay, Rodenbek
Koszty środków produkcji odgrywają bardzo ważną rolę w osiągnięciu sukcesu w rolnictwie. W ostatnich latach ze względu na rosnące ceny ropy naftowej wzrosły również ceny azotu. Dodatkowo zmniejszyły się źródła nieorganicznego fosforanu, a specjalizacja w rolnictwie doprowadziła w niektórych regionach rolniczych do dużego ich niedoboru. Z powyższego wynika konieczność poszukiwania alternatywnych sposobów nawożenia.
Nawożenie organiczne, w szczególności gnojowicą, odgrywa od dawna znaczącą rolę w przedsiębiorstwach rolnych prowadzących jednocześnie hodowlę. Możliwość stosowania jej przez przedsiębiorstwa prowadzące jedynie uprawę roli jest ograniczona, ponieważ koszty transportu czynią stosowanie tego alternatywnego sposobu nawożenia nieopłacalnym. Innym alternatywnym sposobem nawożenia jest zastosowanie mączek mięsno-kostnych. Metoda ta od niedawna stała się interesująca finansowo, ponieważ jej poprzednie zastosowanie jako paszy w hodowli świń oraz drobiu zostało zakazane od grudnia 2000 roku. W przeciągu ostatnich dwóch lat wielu rolników, w szczególności z północnych regionów Niemiec, stosowało mączkę mięsno-kostną jako organiczny nawóz NP. Do tej pory wielu praktyków doceniło zalety takiego alternatywnego nawożenia. W taki właśnie sposób można korzystnie cenowo realizować nawożenie fosforanami. Oprócz tego w tym roku okazało się, iż wprowadzone w rolę substancje odżywcze w okresie suszy są o wiele bardziej dostępne dla roślin. Są to doświadczenia jedynie poszczególnych rolników, ponieważ z powodu bardzo krótkiego okresu ich stosowania na polach o dużej powierzchni, nie ma jeszcze sprawdzonych naukowych doświadczeń.
Ograniczone występowanie fosforanów oraz ich organiczne alternatywy
Światowe rezerwy fosforu opłacalnego do wydobycia wystarczą na ok. 80 lat i nie dadzą się zregenerować poprzez procesy naturalne. Długofalowy wzrost zużycia fosforanów będzie skutkiem potrzeby zabezpieczenia podstawy wyżywienia rosnącej liczby ludności świata. Przy dzisiejszym poziomie produkcji, podstawowa produkcja rolna niemieckiego rolnictwa pobiera z ziemi rocznie ok. 560 tys. t fosforu. Odpowiada to, w optymalnych warunkach, zapotrzebowaniu niemieckiego rolnictwa na fosforan stosowany w nawożeniu. Celem wypracowania nowej strategii długofalowego wykorzystania fosforanów w lutym 2003 roku odbyło się sympozjum Instytutu Komunalnej Gospodarki Wodnej RWTH Aachen. Rozważano na nim różne metody rozwiązań, które zmierzały do zastosowania cyrkulacji wzgl. gospodarki recyklingu fosforanu.
Przeciętna łączna ilość nawożonego fosforu jest prawie wystarczająca. Jednak w regionach ubogich w hodowlę lub takich, gdzie istnieje jedynie produkcja rolna dochodzi aktualnie do bilansów negatywnych. Tym samym w takich regionach występuje potrzeba zwiększonego nawożenia fosforanami. Nawożenie takie można zrealizować przy zastosowaniu nawozów mineralnych lub alternatywnych nawozów organicznych. Przy zastosowaniu gnojowicy, najważniejszego nawozu organicznego, występuje szczególnie przy dużych odległościach, problem transportu. W tym miejscu wydaje się sensowne wprowadzenie ponadregionalnej redystrybucji dzięki transportowaniu odzyskanego fosforu z gnojowicy, osadów z
oczyszczalni lub innych organicznych odpadów. Metoda ta jest jednak niekonkurencyjna ekonomicznie przy uwzględnieniu dzisiejszych ograniczeń technicznych i finansowych. Na sympozjum przedstawiono różne metody techniczne. Okazało się jednak, iż aktualnie żadna z tych metod nie da się zrealizować w warunkach rynkowych.
Osady z oczyszczalni są dla większości zakładów rolnych potencjalnym dostawcą fosforanów. Jednakże nieprzewidzialne następstwa wynikające z zawartych w nich dodatkowych składników oraz obowiązek ich kontrolowanego nawożenia stwarzają przeszkodę w ich stosowaniu na wielkich powierzchniach. Kolejną alternatywą organicznego nawożenia fosforanami jest aktualnie zastosowanie mączek mięsno-kostnych. Jest to możliwe, ponieważ wraz z zakazem jej skarmiania, spadły drastycznie ceny i stały się one konkurencyjne do importowanych nawozów fosforanowych.
Pochodzenie mączek mięsno-kostnych
Mączka mięsno-kostna powstaje jako produkt uboczny przy uboju zwierząt. Zgodnie z ustawą nawozową może zatem być stosowana jak nawóz organiczny NP (przetwarzanie produktów zwierzęcych). Przy produkcji wolno stosować jedynie surowiec wyjściowy (świeże kości), który pochodzi ze zwierząt ubitych pod kontrolą weterynaryjną, które przed oraz po uboju zostały zakwalifikowane jako zdrowe a ich mięso zostało zatwierdzone do spożycia przez ludzi. Tym samym wyeliminowano „surowiec specyficznego ryzyka” w sensie Rozporządzenia Unii Europejskiej Nr 2000/418/EG z dalszego przerobu na mączkę miesno-kostną. Podczas produkcji mączka mięsno-kostna podlega sterylizacji przez co najmniej 20 minut przy 133ºC pod ciśnieniem 3 bar. Stosowanie mączki mięsno-kostnej jako nawozu organicznego NP wymaga zatwierdzenia przez urzędowego lekarza weterynarii procesu produkcyjnego. Stosujący mączki winien zwrócić na to uwagę, ponieważ może zaistnieć ryzyko skażenia wtórnego gleby. Przy stosowaniu mączek mięsno-kostnych nie jest wymagany kataster nawożenia jak przy zastosowaniu osadów z oczyszczalni.
W roku 2001 wyprodukowano w Niemczech 155 tys. t mączek mięsno-kostnych, w latach poprzednich wyprodukowana ilość wynosiła nawet ponad 200 tys. t. Spadek produkcji w roku 2001 wynikał z tego, iż duże ilości surowca zakwalifikowano jako materiał specyficznego ryzyka przez co nie znalazły one zastosowania przy produkcji mączek mięsno-kostnych. Wprowadzenie zakazu skarmiania zwierząt hodowlanych mączkami mięsno-kostnymi spowodował konieczność szukania alternatywnego sposobu ich zagospodarowania . Największa ilość mączek została zutylizowana termicznie, wzgl. spalona, ale ok. 9,7 tys. t zostało technicznie zużytkowana przede wszystkim jako nawóz organiczny NP. Poprzez dostępność do dużej ilości mączek można znacznie powiększyć udział ich zastosowania i już w roku 2002 zastosowano jako nawóz znacznie większe ilości na potrzeby nawożenia, w szczególności w północnych Niemczech. Sama Firma Umwelt und Dienstleistungen von Schönfeld GmbH, Puttgarden pośredniczyła w dostawi do rolników prawie 10 tys. t mączek. Dodatkowo, niektórzy rolnicy otrzymali bezpośrednio mączkę miesno-kostną od jej producentów. W tym roku doszło do dalszego znacznego rozprzestrzenienia się zastosowania mączek do celów nawozowych, tak że aktualnie większa jej część jest wykorzystywana do tego celu. Dlatego szczególnie podczas zasiewów jesiennych może dochodzić do trudności w dostawach. Tak długo, jak nie dojdzie do ogólnego zezwolenia na stosowanie mączek mięsno-kostnych w paszach dla zwierząt w UE wzgl. Niemczech, stosowanie ich jako organiczny nawóz NP wydaje się stwarzać sensowną i ekonomiczną alternatywę zarówno dla rolników jak i producentów mączek.
Zawartość składników odżywczych w mączkach mięsno-kostnych
Ponieważ mączki mięsno-kostne są produktami organicznymi, ich skład podlega wahaniom. Ustawa nawozowa określa dla nawozu organicznego NP zawartość azotu na poziomie co najmniej 3% N (związany organicznie) oraz co najmniej 3% P2O 5 , przy czy w sumie musi być co najmniej 9% obu tych składników odżywczych. Różne analizy mączek mięsno-kostnych wykazują zawartość azotu pomiędzy 6,2 – 7,6% N (związanego organicznie) oraz zawartość fosforu w granicach 13%-15% P2O 5. Zgodnie z wynikami badań przeprowadzonymi przez LUFA Hameln ponad 83% frakcji fosforanu jest rozpuszczalne w kwasie cytrynowym. Oprócz podstawowych składników w mączkach zawarte są inne substancje odżywcze: do nich należy wapń, około 50 %, jak również węglan potasowy -poniżej 0,5%. Przy założeniu alternatywnego nawożenia nawozami mineralnymi, wartość takiego nawozu wynosiłaby ok. 75 EUR/t. Alternatywą jest cena 20 do 30 EUR/t przy dostawie co najmniej 1-go samochodu ciężarowego mączki mięsno-kostnej (25t) . Koszty te są wynikiem przede wszystkim ponoszonych kosztów transportu. Bardzo dużo rolników jest pozytywnie ustosunkowanych do nowej możliwości nawożenia organicznymi nawozami NP. Z jednej strony nawożenie mączką umożliwia pokrycie zapotrzebowania na fosfor w korzystnej cenie, z drugiej zaś strony dzięki zawartości organicznie związanego azotu można stosować nawożenie jesienią, co jest szczególnie pozytywne przy rzepaku, ale również przy zbożach. Pierwsze studia porównawcze dotyczące azotu przeprowadzone w Saksonii wykazują, iż przy stosowaniu mączki mięsno-kostnej dochodzi do bardzo dobrego przetwarzania azotu oraz dowodzą, iż mączki po względem dostępności azotu przewyższają wapienną saletrę amonową.
Postępowanie z mączką
Mączka mięsno-kostna jest dostępna przez cały rok, a więc bez wahań sezonowych. Ze względu na niewielką zawartość wilgoci ok. 4% daje się dobrze przechowywać. Po przemieleniu analiza przesiewu wykazuje iż ok. 80% cząstek mają wielkość pomiędzy 0,1 a 1,0 mm. Możliwe jest jej długotrwałe składowanie, lecz trzeba zwracać uwagę na parę punktów. Należy uważać, aby nie mogło dojść do przenoszenia lub spływania mączek do wodnych zbiorników powierzchniowych lub wody gruntowych. Należy również unikać przedostawania się mączek do łańcucha pokarmowego zwierząt domowych lub wolnożyjących. Z tego też powodu zabronione jest ich nawożenie oraz składowanie na łąkach i pastwiskach. Generalnie zapach wydawany przez mączki jest raczej słaby, lecz bardzo wzmacnia się przy mączkach wilgotnych i gorących. Aby temu zapobiec, przy dłuższym przechowywaniu należy zabezpieczyć mączkę mięsno-kostną przed wilgocią.
Nawożenie
Nawożenie na uprawy w czasie mrozu oraz, w szczególności na ściernisko okazały się w praktyce bardzo korzystne. Stosuje się przy tym zarówno roztrząsacze o dużym rozrzucie jak i roztrząsacze gnoju. Szerokość robocza jest tym samym z reguły mniejsza niż przy nawożeniu nawozami znajdującymi się w handlu i jest bardziej porównywalna z nawożeniem wapnem. Ze względu na organiczne pochodzenie mączek, nawożenie ich w celu pokrycia zapotrzebowania na fosfor jest sensowne nawet na parę lat do przodu. W ten sposób nawożenie można dopasować pod względem technicznym i roboczym do płodozmianu. W okresie wegetacyjnym w północnej Brandenburgii okazało się, iż poprzez wprowadzenie mączki mięsno-kostnej do ziemi substancje odżywcze są znacznie bardziej dostępne w okresach suszy. Różnice są wyraźnie dostrzegalne w przedsiębiorstwie rolnym Kleptow koło Prenzlau zarówno przy zbożach, rzepaku, jak i burakach. Ponieważ zgodnie z aktualnie obowiązującym rozporządzeniem nawozowym mączki mięsno-kostne są dopuszczonym organicznym nawozem NP, nie ma potrzeby prowadzenia katastru nawożenia jak przy osadach z oczyszczalni. Nie jest również wymagane zgłoszenie nawożenia. W nowej wersji rozporządzenia nawozowego jest nawet zaplanowane dopuszczenie oznakowania nawozu organicznego - mączka mięsno-kostna.
|
|
|
| |
|
|
|
